Azerbeidzjan

‘Dit mag nooit vergeten worden’

Het is een koude februarinacht in Khodzjali, Azerbeidzjan. Na een maandenlange blokkade vallen Armeense soldaten de stad binnen. De inwoners moeten halsoverkop hun huizen verlaten en worden de bossen in gedreven waar ze slachtoffer worden van geweld, marteling en moord. Durdana Aliyeva maakt het als jonge vrouw mee van dichtbij – en het heeft haar voor het leven getekend.

Doodsbang

‘Als ik aan die nacht denk, zijn mijn ogen vol tranen en de pijn in mijn hart is hevig. Op dat moment was ik pas twintig jaar oud en werkte als telefoniste, een cruciale baan in tijden van oorlog waar communicatie van vitaal belang was. Maandenlang werd ik via de telefoon gechanteerd en bedreigd door Armeense soldaten. Ik was doodsbang en mijn angst bleek terecht. Alles wat ze dreigden te doen, voerden ze uit, zo zou later blijken.’

Op de vlucht

Tijdens de nacht van 25 op 26 februari zijn er schoten te horen in Khodzjali. De Armeniërs vallen de stad binnen. Durdana en haar familie vluchten naar de kelder, maar beseffen al snel dat ze de stad moeten verlaten. De luchthaven is ingenomen en de bossen zijn hun enige optie. ‘Om het bos te bereiken, moesten we eerst de rivier oversteken. Het was ijskoud en het sneeuwde. Veel mensen vroren onderweg dood.’

Gescheiden

‘In de bossen werden we opgewacht door Armeense soldaten die ons beschoten. Veel mensen kwamen om. De beelden staan nog op mijn netvlies gebrand. Mijn broer en ik werden samen met een paar anderen meegenomen naar het detentiecentrum, zodat wij geruild konden worden voor Armeense soldaten die werden vastgehouden. Daar werden we van elkaar gescheiden.’

Verstopt

‘Ik werd met andere vrouwen en kinderen vastgehouden in een kleine ruimte. Na een dag werden we weer vrijgelaten. Maar ik wist dat mijn broer nog werd vastgehouden en wilde hem niet achterlaten. Hij was, voor zo ver ik toen wist, alles wat ik nog had. Dus verstopte ik me. Pas na een dag werd ik ontdekt. Acht dagen lang hebben ze mij gegijzeld.’

Elke wond kan helen, behalve het verlies van je thuis

Misbruikt en mishandeld

Wat Durdana tijdens die acht dagen meemaakt in het detentiecentrum, is niet in woorden te omschrijven. Haar emoties, haar onschuld, haar trots en haar ‘maagdelijke gevoelens’ worden vernederd. ‘Ik werd misbruikt en mishandeld. Voornamelijk door Karo, het hoofd van de brandweer. Elke keer als ik koud water aanraak, herinner ik me hoe hij me sloeg en me probeerde te verdrinken. Ik wenste de dood van God. Maar ik overleefde het, keer op keer.’

Huilen

Op een dag neemt Karo Durdana mee naar haar ouderlijk huis in Khodzjali. Daar ziet ze hoe haar geboortestad is verwoest en verbrand. ‘Ik was zo overstuur. Elke wond kan helen, behalve het verlies van je thuis. Ik huilde om mijn land en haar bewoners. Ik keek naar de twaalf treden die naar het huis leidden. Als klein meisje fantaseerde ik dat ik van deze trap afdaalde in een mooie trouwjurk met witte schoenen. Ik was nog zo jong en zat vol wensen en verlangens. Mijn onvervulde verlangens brandden. Terwijl ik huilend naar ons huis keek, dreigden de Armeniërs me om te brengen. Maar dat kon niet, want ze waren van plan om me te ruilen met Armeense gevangenen. Op 4 maart gebeurde dat, dankzij Allahverdi Bagirov. Hij is een nationale held.‘

Herenigd

‘Het moment dat ik werd herenigd met mijn broer vergeet ik nooit meer. Hij was ook gegijzeld en mishandeld. We konden alleen maar huilen. Ik heb na mijn vrijlating een jaar lang in het ziekenhuis gelegen. Maar het leven ging door. Ik trouwde met een Azerbeidzjaanse man die mij accepteerde zoals ik ben, met al mijn trauma’s. Hij overleed enkele jaren geleden en ik mis hem iedere dag. Samen kregen we een dochter. Door haar leef ik nog.’

Steun

‘De gebeurtenissen in 1992 hebben mij getraumatiseerd voor het leven. Jarenlang heb ik niemand over deze verschrikking verteld. Ik schaamde me. Maar elke avond, wanneer ik mijn hoofd op mijn kussen leg, worden mijn gedachten overspoeld door de herinneringen aan wat ik heb doorgemaakt. Voor mij is schrijven soms makkelijker dan praten. Daarom heb ik een boek geschreven. Ik heb veel steun ontvangen, wat heeft geleid tot waardevolle ontmoetingen. Onder andere de presidentsdochter van Azerbeidzjan en Erdogan hebben mij gesteund. Ik vind het belangrijk om mijn verhaal te delen. Want dit mag nooit vergeten worden.’

Datum: 21 november 2023