Hoe ga je verder na het verlies van je kind?

Jolien (39 jaar) vertelt: ‘Peter en ik konden onze geluk niet op toen we ons prachtige dochtertje Kelly mochten verwelkomen in ons leven. Onze zoon Guus van vier kreeg er een ontzettend lief en mooi zusje bij. Maar na een tijdje werd het allerergste doemscenario werkelijkheid: Kelly bleek een ernstige hartafwijking te hebben. Na een tijd van zware behandelingen in het ziekenhuis overleed Kelly uiteindelijk. Peter en ik waren – en zijn – ontroostbaar. We hadden haar willen helpen, beschermen, liefhebben. Voorgoed zonder haar thuiskomen was ondraaglijk. Weten dat zij nooit zou opgroeien in het speciaal voor ons viertjes ingerichte huis. Dat we nooit met zijn viertjes aan de keukentafel zouden zitten, nooit samen koekjes zouden bakken, of naar de kinderboerderij zouden gaan. Het was hartverscheurend. Maar Peter en ik wisten allebei dat we door moesten, vooral voor onze zoon Guus. Maar hoe deden we nou: verdergaan na het verlies van ons lieve dochtertje?’

Geen vast draaiboek

Van huis uit ben ik kinderverpleegkundige en heb ik altijd gewerkt in de palliatieve en terminale zorg. In mijn werk kom ik het helaas vaak tegen dat kinderen na een lang of kort ziekbed komen te overlijden. Daarnaast werk ik als rouw- en verliesbegeleider, en kom ik ook in situaties waarin ouders afscheid moeten nemen van hun ongeneeslijk zieke kind. Wat mij opvalt, is dat ouders vooral in de periode dat het kind ziek is een sterk team vormen. Deze periode bestaat vaak uit heel hard worstelen, vechten en overleven, en biedt vaak geen ruimte om heel erg stil te staan bij gevoelens en emoties. In de periode na het overlijden komt er wel meer ruimte om stil te staan bij alle emoties. Het valt me op dat mannen en vrouwen hier vaak anders mee omgaan. Vaders hebben vaker de neiging om zich op de toekomst richten en verder te gaan, terwijl moeders vaker de neiging hebben om terug te kijken op wat er gebeurt is. Deze manieren van rouwen zijn allebei niet ‘fout’ of ‘goed’: iedereen doet wat goed bij hem of haar past. Maar het is niet de bedoeling dat mensen elkaar ‘kwijtraken’ in het rouwproces.

Mannen en vrouwen

Soms lopen stellen vast in hun rouwproces, en schakelen ze mij in. Zo zie ik weleens dat mannen en vrouwen elkaar niet helemaal begrijpen. De vrouw heeft het idee dat haar man niet over het overlijden van het kind wil praten, terwijl de man het onderwerp niet aansnijdt omdat hij zijn vrouw niet nog meer aan het huilen wil maken. Of de man wil zijn vrouw op leuke uitstapjes meenemen om haar op te vrolijken, terwijl zij liever rustig thuis is om daar de gebeurtenis te verwerken. Zij kunnen elkaar dan kwijtraken in het rouwproces.

‘In de periode na het verlies komt er wel meer ruimte om stil te staan bij alleemoties’

Het land van rouw

Ik probeer hen dan te laten zien dat er in het ‘land van rouw’ eigenlijk twee eilandjes bestaan: die van verlies en die van de toekomst. Dit doe ik op een hele simpele manier: met een tekening. Ik leg uit dat beide eilandjes bestaan en dat het belangrijk is dat deze geïntegreerd worden in het leven. Daarnaast is het belangrijk dat de 2 eilanden in verbinding met elkaar blijven. Dit gebeurt vaak door een zigzag of schommelbeweging. Samen met hen kijk ik naar de stukken waar er weer verbinding kan worden gemaakt, en geef ik handvatten voor manieren die wél kunnen werken om elkaar te vinden. Gewoon eventjes naast haar zitten als ze verdrietig is bijvoorbeeld. Of in plaats van om ergens naar toe te gaan, gewoon eventjes samen koffie gaan drinken in de tuin.

‘Mag ik nu weer een filmpje kijken?’

In mijn begeleiding gebruik ik creatieve werkvormen. Tekeningen bijvoorbeeld dus, en fotokaarten. Daar staan hele diverse dingen op: bloemen, landschappen. Vaak begin ik met het vragen of ze een kaart willen uitzoeken die laat zien hoe ze zich op dit moment voelen, een kaart waar ze blij van worden en een kaart kiezen wat troost bied op dit moment. Het gesprek wordt zo wat minder ‘klinisch’, en je komt erachter wat zij voelen nu en op dit moment. Daarnaast begeleid ik ook kinderen als zij hun broertje of zusje moeten missen. Zij gaan heel anders met verdriet en verlies om dan volwassenen. Dan hebben ze bijvoorbeeld net een traan gelaten, en vragen ze: ‘Mag ik nu weer een filmpje kijken?’ Ik raad ouders aan om de communicatie binnen het gezin zo open mogelijk te houden. Soms trekken kinderen zich dingen heel persoonlijk aan – als mama wat stiller is of moet huilen, denken ze bijvoorbeeld dat het hun schuld is. Uitleggen: ‘Nee, mama moet even huilen omdat ze verdrietig is vanwege je zusje’ kan dan helpen. Voor kinderen is het namelijk belangrijk dat er woorden aan emoties worden gegeven, die weten ze vaak zelf nog niet.

Onderdeel basispakket

Ik ben van mening dat er veel meer aandacht moet komen voor het proces van verlies en rouw. Begeleiding van deze processen kan ook heel preventief zijn. Door mensen handvatten te geven, vergroot je hun zelfredzaamheid en voorkom je dat zij helemaal raken weggestopt in hun verdriet. Hiermee kun je psychische problemen als depressie, eenzaamheid en burn-out voor zijn. Daarom zou het heel mooi zijn dat deze begeleiding een vast onderdeel wordt van het basispakket en behandeling.

Datum: 24 april 2019